Mont-St-Michel a l'é n'ìsola granìtica, ch'a resta a 2 chilòmeter da la còsta dla Brëtagna, a sud-òvest d'Avranches, davzin a la boca dël fium Couesnon.
A l'ha n'autëssa d'apopré 90 méter, con perìmeter ëd 900 méter.
A l'é gionzùa a la tèra-fërma da na diga anté ch'a-i cor na stra
ch'a riva da Pontorson.
A l'é arnomà për l'abassìa ch'a-i é an sël cò e ch'a goerna un còro
ant ël gòtich fiamengh (1450-1521), con un trifòrio con ëdzora dle
fnestre. A-i son ëdcò dle part dël sécol ch'a fa X
(Notre-Dame-sous-Terre) e dij sécoj XI e XII, andoa ch'a së
s-ciàira na fòrta anfluensa norman-a.
Ël borgh ëd Saint-Michel a l'é sarà da 'd muraje dont dle part a armonto al sécol ch'a fa XIII. A l'ha goernà na strutura architetònica e urbanìstica ch'a armonta a l'arcostrussion dòp dël feu dël 1203, durant le guère antra l'Anghiltèra e la Fransa.
La nos urban-a, ant ël sud e l'est ëd l'ìsola a l'é dësvlupasse an forma d'élica an sla stra ch'a va al monasté.
As conta che ant ël 708 Aubert vësco d'Avranches, an Normandìa,
a s-ciàira an seugn l'arcàngel Michel ch'a-j comanda ëd fabriché na
capela ant sl'ìsola, che al temp as ciamava mont Tomba. Ël pòst a
dventa dlongh un leu ëd pelerinage. Ant ël 966, për vorèj dël duca
ëd Normandìa Ricard I, dij monio beneditin as trasferisso ant sël
mont Tomba e a-i costruisso n'abassìa con na cesa, ant ël pòst anté
ch'a-i era la capela d'Aubert. Ant ël sécol ch'a fa XI pì 'd
sinquanta monio a vivo ant l'abassìa an avend an tra 'd soe atività
prinsipaj cola ëd copié dij manoscrit. A l'é për lòn che
Mont-St-Michel a dventa arnomà tanme la Sità dij lìber. A
l'é leu ëd pelerinage, as agrandiss l'abassìa e as costruiss, a la
sima dël mont, na cesa romànica. Ant ël 1203 ij soldà ëd Filip
August a-j dan feu a na part ëd l'abassìa. An riparassion, ël re a
fa fabriché, an sëddes agn, la Merveille: ëd neuve sale ant
lë stil gòtich ansima a tre pian. Durant la Goèra dij sent agn,
j'anglèis a-j dan l'assedi a Mont-St-Michel, ma a riesso pa a
pijelo, protegiù com a l'era dal mar, daj rampart e da na goernison
ëd pì che sent sivalié. Ant ës perìod-sì a-i dròca ël còro dla cesa
romànica e a lo arcostruisso ant lë stil gòtich. A son ij darié
travaj gròss ant l'abassìa.
Dël 1469, Luis XI a-i buta l'Órdin dij sivalié ëd San Michel, ch'a
tnisìa soe ciambree ant la sala dij sivalié. A ancaminé dal 1516
l'abassìa a perd d'amportansa e ël nùmer dij monio a cala.
Dël 1595 Mont-Saint-Michel a acheuj Enrich IV apress soa
abdicassion. Dël 1622 ij beneditin a son ëstàit rampiassà dai monio
dla Congregassion ëd san Mò.
Con la Rivolussion l'abassìa a l'é trasformà an përzon pr'ij
carcerà polìtich. A arseivrà ant j'agn a vnì pì 'd 14.000 përzoné.
Ant ël 1863 Napoleon III a fa saré la përzon e l'abassìa a dventa
monument ëstòrich. As ancamin-o ij travaj ëd restaorassion.
Da la fin dj'agn 1970 na vinten-a d'abitant e na dosen-a ëd
religios a vivo ant sël mont. Minca ann l'abassìa a l'é visità da
tre milion ëd torista e pelerin.
